Олон зүжэгүүдэй автор, Буряад Уласай искусствын габь-яата ажаябуулагша, СССР-эй болон Ородой Холбоото Уласай Уран зохёолшодой холбоонуудай гэшүүн, республикын Гүрэнэй шангай лауреат Бата-Мүнхэ Пурбуевич Пурбуев буряад уран зохёолдо өөрын онсохон һуури эзэлһэн гээшэ.
- Түрэһэн тоонтомни Могойтын аймагай Зугаалай нютаг юм. Аяар 1952 ондо Агаhаа Улаан-Үдэ ямар нэгэн ажалда орохоо ерээ hэнби. «Юу хэжэ шадахабши?» - гэжэ Бата Баторов танилни асуубал даа. «Багаhаа зураха дуратайб», - гэбэб. «Буряад-Монголой драмтеатрта уран зураашын шаби хэрэгтэй» гэхэдэнь, тэрэ үедэ Серовой нэрэмжэтэ клуб соо оршодог театрта хүдэлхѳѳ ороhон байнаб. Тиигэжэ 1952 онhоо Буряадай драмын театртай нягта холбоотой болоhонби. Тэрэ үедэ директорынь байhан Цырен Аюрзанаевич Балбаров, режиссёр Цырен Галзутович Шагжин, респуб-ликын арадай уран зурааша, ахамад уран зурааша Борис Булгатанович Чернутов гэгшэд намайе дэмжээ. Гурбан hара түрүүн шалгалтын болзорто орохынгоо урда тээ 3-4 зураг дээрэ утаа гаража байhан hэеы гэр, хазаартай мори, тала дайда, дасан зураад ерэхэдэмни, «харыт үгы, уран шэмэглэлэй эскизүүдые хэжэ асараал» гэлдээ бэлэй. Ород театрай клубhаа ори ганса полуторка машинаараа хуушан Бурдрамай байшан руу юумэеэ зѳѳгѳѳ hэмди. Бишье шэрэ будагаа өөрөө ябагаар зѳѳгѳѳб.
 
Суута уран зохёолшод, артистнар, режиссёрнууд, драматургнууд ябаhан Намжил Балданогой, Хоца Намсараевай
агууехэ Чойжо-Нима Генинов, Найдан Гендунова, Жүгдэр Пагбаин, Буда Вампилов, Сүндэб Рабсалов, Антроп Ильин, Мария Степанова, Пётр Николаев, Бальжинима Ринчино гэгшэдэй шабиньби.
 
Юуб гэхэдэ, нэн түрүүн арадай уран зурааша Борис Чернутовай шабяар орожо, мэдээсэл бэшэдэг аад, hүүлдэнь «Пламя великого костра» гэhэн зүжэгтэ модон буу барижа, партизан, саашаа бүри сэрэгшэ (ѳѳрѳѳ энеэнэ) болоод лэ, зоной дунда «массовкодо» наададаг болоо hэм. Юуб гэхэдэ, артистнар үсѳѳн байгаа бшуу, парикмахер Надя Ивановамнай пионерэй роль наададаг hэн.
 
Украинын гү, Болгариин hэн гү авторнуудай Балабан ба Сопко гэгшэдэй «100 миллионов» гэhэн зүжэгтэ ВСГАКИ-гай профессор hүүлдэнь болоhон Валентина Найдаковатай хамта пионернүүдые наадаа бэлэйбди. Яhала хоюулаа магтуулаа hэмди. Эндэ профессорэй рольдо суута Буда Вампиловнай наадаа. «Жаргалай түлхюуртэшье» хабаадаабди,  гэжэ ехэ зохидоор ажалайнгаа намтарай эхин, театртай холбоотой ажал тухайгаа хѳѳрэдэг, үнгэрhэн сагаа hайнаар hанадаг, ехэ тодорхойгоор, hонёор хѳѳрэдэг hэн.

Багаhаа hонюуша, ном уншаха, зураха, юумэ зохёохо дуратай байhан Бата-Мүнхэ хүбүүе Пүрбэ гэжэ нэрэтэй хойто эсэгэнь хүмүүжүүлээ. Ѳѳрынь түрэhэн эсэгэ – Ринчинэй Еши лама hэн тула аяар холо Красноярскын хизаар руу сүлүүлhэн, 1950 гаран онуудаар hѳѳргѳѳ бусаhан юм.
Уран зохёолшо саашань үргэлжэлүүлнэ:
- Цырен Шагжинай, Хоца Намсараевай «хоёр пьесэ найруулаад туршыш» гэлдэхэдэнь, хэдэн жэл соо «Сасуутан» гэhэн пьесэ бэшэhэмни, онсо бэлигтэй байhан режиссёр, актёр Буянта Аюшин 1958 ондо табижа, зүжэгыем олониитэтэй танилсуулга болоо hэн. 1959 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн Буряадай искусствын болон литературын декадада харуулагдажа, конкурсоор Москвагай Литературна институдта hураха золдо хүртѳѳб. Моск-вагай театральна шүүмжэлэгшэд, тэрэ тоодо Всеволод Фёдорович Пименов хэлэхэдээ, залуушуулда зорюулагдаhан мүнѳѳ үеын пьесэ болоо гэжэ үндэрѳѳр сэгнээ бэлэй.

Тэрэ үедэ республикын Уран зохёолшодой холбооной түрүүлэгшэ байhан Намжил Гармаевич Балдано характеристикын дурадхалай саарhа хэжэ үгэхэдэнь, долоон класс дүүргэhэн бинь Агаяа ошожо, арбадахи класс дүүргэhэн гэhэн удхатай справка асараа бэлэйб. Бэлигтэй уран зохёолшод Цырен Шагжин, Даши-Pабдан Батожабай, Дондок Улзытуев, Алексей Бадаев гэгшэдтэй тэрэ үедэ hураалби даа. Үнѳѳхи театральна шүүмжэлэгшымнай дүү Владимир Фёдорович Пименов Литературна институдай ректор байгаа, намайе дэмжээ hэн. Тиигэжэл битнай Буряадайнгаа, Агынгаа обоонуудай эзэдэй, бурхадай үргэмжѳѳр, аха нүхэдэйнгөө туhаламжаар хүл дээрээ гараа, 1959 онhоо 1964 он хүрэтэр Москвада hураа hэнби. Һураха үедѳѳ «Милициин лейтенант», «Хүрьгэн хүбүүн», «Нютагайхид» гэhэн пьесэнүүдээ бэшээб.

Удаань олон жэлдэ түрэл театрайнгаа литературна таhагые даагшаар ажаллааб, хори гаран пьесэ бэшээб, олонхинь тайзан дээрэ табигдаа. «Шэнэхээнэй буряадууд» гэhэн зүжэгѳѳ Хитадта таби-ха hанаатай аад, хүсэлни бэелүүлэгдээгүй үлэшѳѳ. Бүхы пьесэнүүдыемни хэблэхэ номдо мүнгэ дамжуулhан, барлан гаргаhан, Агын Буряадай автономито тойрогой Захиргаанай толгойлогшо ябаhан Баир Баясхаланович Жамсуевта бүхы наhаараа баярые хүргэн ябахаб. Пьесэнүүдэйм номоор нэрыемни мүнхэлѳѳ бшуу, - гэжэ онсолон тэмдэглээ hэн.

Бата-Мүнхэ Пурбуевичай 12 пьесэтэй хатуу гадартай номой гараhаниинь үндэр сэгнэлтэдэ хүрэмөөр, hайшаагдамаар.
Эгээл hүүлэй үедэ бэшэгдэhэн «Эрьехэ наран» гэhэн гурбан хубиhаа бүридэhэн зүжэгэйнь хуби бүхэн ами амяараа зүжэгүүд болоhон юм. «Эрьехэ наран» зохёол ёһоороол шалгаржа, шан хайрануудта хүртэһэн гээшэ. Авторынь ѳѳрѳѳ, найруулан табиhан режиссёр, республикын искусствын габьяата ажаябуулагша, «Золотая маска» гэhэн бүхэроссиин шанда хүртэhэн Туяна Бадагаева, гол рольнуудые наадаhан Россиин арадай артистка Марта Зориктуева, Россиин габьяата артистка Дарима Батомункуева, республикын арадай уран зурааша, анхан республикын Гүрэнэй шанда хүртэhэн Евгения Будожапова гэгшэд 2008 ондо республикын Гүрэнэй шангай лауреадууд болоhон габьяатай.

Гэр бүлын орёо асуудал, эхэ эсэгын болон хүүгэдэй хоорондохи харилсаа, хёмороо ха-руулhан «Эрьехэ наран» гэhэн зүжэг түрүүшэгээр бэшэгдэhэн «Ямар байнабши, Янжима?» гэhэн пьесэдэнь үндэhэлhэн юм.
- Элдэб хуби заяатай, ушар шалтагаантай зониие, зобоhон, тулиhан, үншэрhэн, үбшэн үлбэр хүнүүдтэй танилсаhан, ѳѳрынгѳѳ нюдѳѳр бүхы юумэ хараhан хадаа энэ зүжэгни гэр бүлэнүүдэй шиидхэгдээгүй асуудалнуудые харуулаа гэхэ байнаб.
Бүхы бэлиг шадалаа, уран гуурhаяа түрэл тайзандаа зорюулhандаа жаргалтайб...
 
Би ѳѳрѳѳ 6 үхибүүдтэйб: 3 хүбүүд, 3 басаган, олон аша зээнэртэйб, - гэжэ Бата-Мүнхэ Пурбуев хѳѳрэhэн байдаг.
Суута драматургын  уран гуурhанhаа гараhан олон пьесэнүүд хүн зоной ажаһуудал, хотын болон хүдѳѳ нютагай ажабайдал, ами наhа, зүрхэ сэдьхэл, харилсаа холбоо харуулhан, харагшадай сэдьхэл уяруулhан, хүхеэhэн, сэнгүүлhэн, улад зоноо баясуулан урмашуулhан зохёолнууд болонхой. Бата-Мүнхэ Пурбуевич Пурбуев буряад уран зохёол, соёл хүгжөөлгэдэ ехэхэн нүлөө оруулhан хүнүүдэй нэгэн юм.

Үбэр Байгалай хизаарай Цыбен Жамцараногой нэрэмжэтэ номой санда энэ жэлдэ «Буряад хэлэн ба зохёол: мүнѳѳнэй болон ерээдүй сагта» гэhэн буряад хэлэеэ сахиха, дэмжэхэ зорилготой түһөө түсэб бэелүүлэгдэжэ эхилhэн. Энэ түсэбэй хэмжээндэ «Оюун нангин Агамнай» гэhэн гаршаг доро hара бүри элдэб букледүүд хэблэгдэдэг. Эдэ хэблэлнүүд заабол ород болон буряад - хоёр хэлэн дээрэ гарана. Жэшээнь, Г.Цыбиковэй «Буддист-паломник у святынь Тибета» гэhэн монографиин хэблэгдэhээр 100 жэлдэ зорюулhан буклет, тиихэдэ суута Россиин Герой Бадма Жабон,  хүгжэмшэн Дагба Ринчинов тухай букледүүд гаранхай.
 

You have no rights to post comments