Тэрэнэй аба Балданай Идамжаб Должит басаган үриеэ хараха хубигүй байшоо: 1938 ондо «ангиин дайсан» гэжэ хардуулжа түрмэлүүлээд, тэндээ наһа бараһан ха. Түрмэдэ байхадань, Идамжабай эгэшэ ошожо, басагатай болоош гэжэ дуулгаһан байгаа. Тиихэдэнь тэрэ һая нарайлһан наһанайнгаа нүхэр Ошорой Балмада «Энээхэн басагаяа хүн болгоорой» гэжэ захиһан ха. Тиигэжэ Догойдо 1939 ондо түрэһэн Должит басагахан эжытэеэ, ахайтаяа үндыһэн юм. Ахань 1924 оной, бэе муутайхан байжа, һургуулидаш ороогүй, армидаш, дайндаш ябаагүй, Догойнгоо түрэл колхоздо һаалишанаар хүдэлһэн эжытэеэл ажал хэһэн. Теэд Должидойнгоо 13-тайхан ябахада, Балма эжыньшье наһа барашаба. Тэрэ үедэ басаган Догойн эхин шатын һургуули дүүргээд, Зугаалайн долоон жэлэй һургуулида 6-дахи ангида һуража ябаа. Бүхы бага балшар наһаниинь дайнай үедэ үнгэрһэн байна.
«Һургуулида ороходоо, муушаг байдалтай байгаабди. Ганса басаган хадаа ехээр гэдэһээ үлдэжэ ябаагүйб. Һургуулидамнай гашуун гэгшын аарсаар хооллуулдаг һэн. Һаалишан эжытэй хүүгэд һү асардаг, тэрэ һүеэ гашуун аарсанда хээд, тэрээгээрээ амидараалди даа. Гэртээ ошоходоо, хоймог, тараг гээд лэ сагаан эдеэгээр ехэнхинь эдеэлээд ябаһамди. Интернадуудай тогтоходо, бидэ булта интернадта байдаг, эдеэгүй эдеэгээ эдидэг, унтаагүй унтаридаа унтадаг болообди - иигэжэл һайн саг болоол даа. Аба эжыгүй болошоходомни, тэрэ үеын багшанар, үетэмнишье намайе ехэ хайрладаг, һайнаар хандадаг гээшэ һэн ха. Зугаалайн һургуули дүүргэжэ ябахадамнай, нэгэтэ Доржи Гомбоевич Гомбоин директорнай гурбан басагадта «Агын багшанарай һургуулида орогты, багша боложо шадахат» гээд, тиишэнь эльгээгээ, намайе дэмжэжэ, магтаалай грамота барюулаа. Тиимэ грамотатай би 1954 ондо Агын багшанарай училищида шалгалта барингүй ороод, 1959 ондо эхин шатын ангинуудай багшын мэргэжэлтэй боложо гарааб», - гэжэ Должит Балдановна хөөрэбэ.
Тэрээнһээ урда тээнь Агын педучилищи дүүргэжэ, Зүдхэлидэ хүдэлжэ байһан, Сахюуртада тоонтотой Цыбен Нуралхаевтай 1959 ондо айл бүлэ болоод, Догой нютаг зөөгөө. Шэнэ бүлэ Догойдо 10 жэлдэ багшалаа. Арбан жэлэй һургуули болгогдоходонь, нүхэрынь директорээр хүдэлбэ. Энэ хугасаа соо 3 басагадые түрөө, һүүлдэнь хүбүүтэйш болоо. Удаань нүхэрэйнь Ушарбайн һургуулида директор боложо ошоходонь, Должит Балдановнада эхин классай багшын һуури үгы, буряад хэлэнэй багша хэрэгтэй байгаа. Тиин тэрэ Улаан-Үдэдэ заочноор һуража, буряад хэлэнэй багша болобо. Нютагай татасаар боложо, Цыбен нүхэрынь 1975 ондо бүлэеэ Сахюурта зөөлгэжэ, буряад хэлэнэй багша тэндэхишье хүүгэдые һургаһан байна. Тиигэжэ Должит эгэшэ энэ наһан соогоо 30-аад жэлэй туршада буряад хэлэ заагаад, наһанай амаралтада гараһан юм. Шабинарынь олон даа, Сахюуртыншье буряад хэлэ заадаг суутай багшанар булта һурагшадынь болохо бшуу. Должит Балдановна - ажалай ветеран, Эрдэм гэгээрэлэй яаманай грамотатай, Ленинэй 100 жэлэй ойн баярай медальтай. 2018 ондо Догой уригдажа, Совет засагай тогтоһоор 100 жэлэй ойн баярай болон «Дети войны» гэһэн медальнуудаар шагнагдаһан байна.
«Дайнай үеын хүүгэд хадаа ажалда дуратайб. Һургуулиин байхадаа, августын 29 болотор түрэл колхоздоо ажал хэжэ, нооһо хайшалдаг, үбһэндэ ябадаг һэмди. 4-дэхиие дүүргэхэдээл, тэрэ үеын хүүгэд томо зонта гүүлэжэ, бригадада ябадаг байгаа. Бухал шэрээб, тармуурта һуугааб, хоёр мори оруулһан морин косилкада һуужа, үбһэшье сабшадаг һэм. Үглөөгүүр 5 сагта бодожо, шүүдэрэй хататар гар хажуураар сабшадаг, шүүдэрэй хатахада, үбһэеэ хуряадаг һэмди. Багахан наһандаа аба эжыһээ хахасаашье һаа, арад зоной, багшанарайнгаа үргэмжөөр лэ хүн болооб, һайн нүхэртэй боложо, үри хүүгэдые үндылгөөбди», - гэжэ тэрэ хөөрэнэ.
Үнэхөөрөөшье, багаһаа ажалай амта танижа, ажаллажа һураһан байхадаа, миин байжа шаданагүй. Газаагаа 8 толгой үхэр, 15 толгой хони барина. Гахайшье тэжээдэг байгаа.
Хөөрэлдөөнэй эсэстэ Должит эгэшэ иигэжэ нэмэнэ һэн: «Хүбүүмнай үбһэ сабшаха, түлеэгээ асарха - ядамаргүй ажаһууналби даа. Дайнай үеын хүүгэд булта урагшаа һанаатай, эрдэм ном хэхэ шадалтай,
Үргэн баян орон соо
Үүдэн мандаа нээлтэтэй,
Эхэ ехэ оронойнгоо
Эрхим хүнүүд болохобди гэһэн уряатай ябаалди даа».
