АРАДАЙНГАА АЖАһУУДАЛ ХАРУУЛАА
   Үндэр нарһадай дундуур асфальтаар хушагдаһан ябаган харгын талмайхан дээрэ Дулдаргын аймагта ажаһуудаг татарнууд уригдажа, үндэһэтэнэй соёл, ёһо заншал, аман зохёол харуулһан харалга-наадан эхилээ һэн. Тувынхид хүндэтэ айлшадые ород ба тува хэлэн дээрэ амаршалжа, алда хадагуудые баряа. Удаадахи хабаадагшад молдаван арадай хүхюун дорюун хора ба гунигтай дойна дуунуудые дуулалдажа, гайдугуудай домогуудые hануулаа. Гурбан басагадай молдаван хатар гүйсэдхэхэдэнь, гансата хүнэй досоо hэргээдхёо hэн.
Молдаванууд ба татарнууд - Дулдаргын аймаг, Шэнэхээн буряадууд ба тува яhатан - Ага тосхон, узбегүүд - Могойтын аймаг, монголнууд Агын аймаг түлөөлжэ, танилсуулга ба үндэhэтэнэй эдеэ хоол гэһэн 2 янзын харалгада хабаадаа.
   Арад бүхэн өөрын илгарма заншалтай, гоё хубсаhатай, малгайтай, гуталтай. Совет үедэ узбегүүд угалза хүбөөтэй ута халаад, плати, шаровар үмдэнэ, тюбетейкэ, чалма малгайнуудтай, пулаадуудтай ябаа. Молдаванууд хубсаhаяа угалза хээ хадхажа оёдог, эхэнэрнүүдынь угһаа угта дамжан ерэһэн «ия» гэһэн гадар самсатай. Нюдэнэй хужар хээ угалзануудынь хараал жадха сараха гэhэн удхатай ха. Шэнэхээн буряадууд хүгшэн хүүгэдгүй булта ута хормойтой тэрлиг үмдөөд, наһатайшуулынь энгэртээ гуутай, бүhэдөө мүнгэн хутагатай ябаа. Угсаатамнай буряад эдеэнэй хажуугаар гар талхи (кожемялка), һур, бойлторго, хабидаа г.м. харуулаа. Шэнэхээн хамтаралай түрүүлэгшэ, сагаангууд угай Дашицыренэй Жамбал багша урданай буряад үреэл хэлээ, Сэдэнэй Дулма эгэшэ арадай дуу ханхинаса дуулаа. Амидхааша нютагта ажаһуудаг Шэтын эмнэлгын академиин оюутан, монгол басаган Энхтуяагай Халюна «Хотон» гэһэн арадай хатар гүйсэдхэжэ, халуун альга ташалгада хүртөө. Амидхаашын залуушуул мүнөө үеын угаа гоё монгол хубсаһа харуулжа, сугларагшадые хужарлуулаа.
   Удаань үндэhэтэнэй эдеэнэй харалга эхилжэ, тувынхидай нютагай үүлтэрэй айхабтар томо һүүлтэй тарган хониной түрүү мяха: дала, хабһа, үбсүү, ууса талын бүхэлеэр мяха (ужа), шудхамал шуһа (изиг-хан), замбаа, тараг гэхэ мэтые шэрээдээ табихадань, хүн зон hонирхон амталаа. Татарнууд хүндэмүүшэ зангаараа айлшадые угтажа, чак-чак, бурма, азу, зур-бэлиш г.м. эдеэ бэлдэhэн байба. Дулдаргын хүбүүндэ 22 жэлэй саана хадамда гараһан молдаван яһанай Марина Попова түрэл нютагаа ошожо, жэмэсэй шэнэхэн архи асарһан байжа, майхандань ороһон хүн бүхэндэ аягалаа. Монгол, буряад, тува яһатанай эдеэ хоол, хубсаhа хунар адлирхуу юм. Тэдэнэр мяхан табаг, бууза, банша, сагаан эдеэ дэлгээ. Айрһа монголнууд - «ааруул», тувынхид «ааржы» ба һугашые (хониной һэмжээр эльгэ орёогоод шараха) «согажа» гэнэ. Узбек диаспорын хүтэлбэрилэгшэ Ботир Алланазаровай хэлэhээр, плов баруун гараараа эдихэ ёhотой ха. Тандыр гушт (хониной мяха бүхэлеэр жэгнэхэ), самса (зосоогоо мяхатай болгоһон пирожки), элдэб жэмэс, бүйлсэ (миндаль), фисташка, грецкэ һамар г.м. эдеэнэй амта үзөөбди.
   Энэ фестивальда Yзөөн нютагай Ильясовтанай эбтэй эетэй гэр бүлэ хабаадажа, бүлын түрүү, 84 наhатай Мударис Исмагилович 5 хүүгэдтэеэ, ашанар, гушанартаяа тайзан дээрэ гараа. Аха захатанда Агын тойрогой Түлөөлэгшэдэй суглаанай «Тон үндэр наһатай хабаадагшада» гэһэн баярай бэшэг ба мүнгэн шан барюулагдаа.
   Ц.Жамцараногой нэрэмжэтэ номой сангайхид монгол, хитад, яхад, ингуш яhатан ба шэнэхээн буряадууд тухай номуудай үзэсхэлэн дэлгээжэ, уран шүлэгэй уншалга, арадай наада зугаа эмхидхээ бшуу. Амидхаашын «Улаалзай» үхибүүдэй хатарай бүлгэм (хүтэлбэрилэгшэнь – Ц.Чирнинова) хатарнуудаа харуулжа, арадай фестиваль шэмэглэбэ.
   «Арад бүхэн өөрын hайхан шэнжэтэй, соёлтой, заншалтай. Тиимэhээ гүнзэгы удхатай үйлэ хэрэг мүрысөөн бэшэ, фестивалиин янзаар үнгэргэгдэжэ, шангай hууринууд гаргагдаагүй. Олон үнгэтэй сэсэг мэтээр hалбарhан фестивальда хабаадаһан диаспора бүхэндэ баярай бэшэгүүд ба адли хэмжээнэй мүнгэн шангууд барюулагдаа. Ерэхэ жэлэй «Алтаргана» нааданда бүри олон диаспоранууд сугларжа, бэе бэетэеэ харилсан танилсаха аабза», - гэжэ жюриин гэшүүн, Агын Буряадай тойрогой Захиргаанай түсэблэлгын ба шэнжэлэлгын таhагай гол эксперт-мэргэжэлтэн Ц.Эрдынеева тэмдэглэhэн байна.

You have no rights to post comments