Россиин, Буряад Уласай арадай уран зурааша Даши-Нима болон Россиин габьяата механизатор, рационализатор Доржи Дугаровуудай ехэ Эрдэни ахань - Ушарбай нютагтаа түрүүшын электростанци барижа, зайн галтай, хэлхеэ холбоотой болгоһон хүн. Харин баатаржан харгана нагасанартай, онгор хуасай омогой алташа, мүнгэшэ дархан угтай Дугарай Эрдэниин Доржоханда басаган уран гартадай бүлгэмэйнгөө хүтэлбэрилэгшэнь юм.
   Буряад арад эртэ урда сагһаа хониной нооһо даража нэхээд, хэрэглэдэг байһан. Хубсаһанай харалга-мүрысөөндэ нооһо даража бүтээһэн пальто, кардиган, ботильон болон тамирай гуталнууд, перчатка, бээлэй, сүүмхэнүүд г.м. жэрылдэн табигдажа, олон хүниие һонирхуулаа һэн. Хэнэй ажал бэ, ямар түүхэтэйб гэхэдэ, Ушарбай нютагай Доржоханда Эрдынеева Улаан-Үдэ ошожо, монгол багшанар – Базарваани Орсоо Долгорма хоёрто урданай монгол-буряадай нооһо даралга заалгаад ерээ һэн. Удангүй тэдэ монгол багшанар Могойто ерэжэ, хониной нооһо даралга бүлэг зондо зааһан байна. Заалгагшадай олонхинь ушарбайнхид байгаа. «Хүн зониие һургагты, нютагайнгаа нэрэ үргэжэ ябагты», - гэжэ Могойтын аймагай захиргаанай соёлой болон тамирай хүтэлбэриин дарга Рыгзын Дарижапов хэлээ, уран гартанда аймагай соёлой байшан соо таһалга үгэһэн байна. «Өөһэдөө һурангаа, зониие һургажа эхилээ һэмди. Олон лэ хүндэ зааха хүсэл бии. Хэрэглэгдэдэггүй нооһо хэрэглэжэ, эд болгохо хүсэлтэйгѳѳр ажалаа эхилээ һэмди. Жэшээнь, пальтодо - угааһан 600-700 грамм нооһон, зунай шляпада 30-80 грамм ородог. Иимэ хубсаһа үдэр бүриин ажабайдалда үмдэхөөр. Өөһэдтөө самсануудые нэхээбди. Хабар 3 зээнэртээ пальто, «фотошапка» малгай оёо һэм, тиихэдэм май һарын дүүрэтэр толгойһоо абангүй үмдөө бэлэй. Юундэб гэхэдэ, зунай сагта иимэ малгай болон юудэн үмдэхэдэ, наранда халуудахаар бэшэ, хүлэрүүлдэггүй. Нооһо нэхэжэ оёһон бүтээлнүүд үбэлдөө ульһатай дулаан, бэедэ урин, үшөө ута наһатай, угаахада хэбээ алдадаггүй - иимэ шанарнуудтай юм. Һайнаар дараһан нооһон нородогшьегүй юм», - гэжэ уран гартан тэмдэглэнэ.
   Уран гартанай бүлгэмэй хүтэлбэрилэгшэ Доржоханда Эрдынеева ажал тухайгаа иигэжэ хөөрэнэ: «Иимэ аргаар бүтээһэн хубсаһан нэгэшье оёдолгүй, бүтүү байха. Базарваани багша зүүгээр бү хадхагты гэжэ заагаа һэн. Хубсаһаяа сомпи уяад, тобшоор, бүһѳѳр, хүбүүдэй хубсаһа замогоор барюулаабди. Хубсаһанай оёдол (шов) харуулхын түлөө өөрынгөө пальто зорюута хэршээд, кружева хээд, тэрэнээ «шонын шүдөөр» залгаа һэнби. «Шонын шүдэн» гээшэ урданай буряад залгалаа, оёдол гээшэ. Иигэжэ һэеы гэр, шэрдэг г.м. залгагдадаг урданай арга юм. Урдань һэеы шүрбэһөөр татадаг байһан, шүрбэһэниинь харагдадаггүй, хоёр тээһээ оёгдодог һэн. Хубсаһанай нимгэн хадань бидэ нэгэ тээһээ, газааһаань оёобди. Жаахан байхадам, хүгшэн эжымни иигэжэл оёдог һэн. Урданай мартагдаһан заншалнай һөөргөө бусажа байна гээшэ гү даа. Бидэ мүнөө сагайхяар хубсаһанай, сүүмхын, малгайн дотор болгожо, марляар, торгоор хэжэ туршаабди. Бүтээлнүүдээ буряад маягтайгаар оёобди. Хубсаһа оёходоо, буряад маягтай болгохын тула хэб хэгдэдэг, тэрэниие формулоор гарганабди. Угалза хэхэдээ, хуурайгаар даралгаар (сухое валяние шерсти), зүүгээр хадхажа, хэб дээрэ нойтон даралгаар маягланабди».
   Могойтынхид Агын «Руно» эмхиһээ угааһан нарин нооһо худалдан абажа оёһон байна. Үшөө хара нооһо, буряад хониной нооһо хэрэглэгдэг. Экологическа сэбэр хубсаһан болоно. Гуталнуудаа эдэ бүхы нооһоор оёжо туршаһан байна. Уран гартан хаягдажа байдаг хара нооһон иимэ гутал болохо аргатай гэжэ магазинайхиһаа дортохогүй зохидоор оёһон хүбүүдэй гуталнуудые харуулна. Зон бүһэтэйшүүлэй үмдэ анхарна, нюсэгэн бэе дээрээ үмдэхэдэ дулаан, ехэл урин ха даа. Наһатайшуулда, али ходо бээрэжэ ябадаг зондо зохид бүтээл.
   Нооһо дарахада, үнэтэй зэм-сэгүүд хэрэгтэй болодоггүй, гол түлэб, мылэ, уһан шухала. Ажалдаа элдэб олон зэмсэгүүдые – шулуу, угаабариин хабтагай, сантехническэ трубкануудые, шлифовальна хабтагай г.м. хэрэглэдэг байна.
   Наһан соогоо ажал хэжэ ябаһан, мүнөө наһанай амаралтада байгша Билигма Аюшиева, Долгоржаб Нимаева, Любовь Гомбоева, Димит Батоболотова гэгшэд бүлгэмдэ суглараа. Бүлгэмэйхид булта гартаа дүйтэй, миин һуудаггүй зон. Димит Батоболотова - хоёр тээһээ яаха аргагүй уран угтай хүн, эжынь уран оёдолшо байһан. Долгоржаб Дашидондоковнагай абань уран гартай хүн байһан, Билигма Дарижаповна 9-дэхи ангиин һүүлээр Ивалгын училищида оёдолдо һураһан.
   Эдэ уран гартанай эрхилһэн ажал урагшатай байг, арад зондоо урданай уран арга дэлгэрүүлжэ, амжалтатай хүдэлхыень хүсэе.

You have no rights to post comments